Czym jest konserwatyzm? Na zdjęciu polska flaga.

Konserwatyzm to jedna z głównych doktryn politycznych, która odegrała istotną rolę w kształtowaniu się współczesnego świata. Nazwa tej ideologii pochodzi od łacińskiego słowa „conservare”, co oznacza „zachowywać”. Głównym celem konserwatystów jest obrona tradycyjnych wartości, instytucji i porządku społecznego przed gwałtownymi zmianami.

Co to jest konserwatyzm? Definicja i cechy konserwatyzmu

Konserwatyzm to doktryna polityczna, która opiera się na następujących fundamentalnych zasadach:

  • przywiązanie do tradycji i istniejącego porządku społecznego – konserwatyści uważają, że sprawdzone instytucje, obyczaje i hierarchie są gwarantem stabilności i harmonii w społeczeństwie,
  • sceptycyzm wobec gwałtownych zmian i rewolucji – w przekonaniu konserwatystów, wszelkie reformy powinny być wprowadzane stopniowo i ostrożnie, z poszanowaniem dotychczasowego dorobku cywilizacyjnego,
  • szacunek dla religii, rodziny i własności prywatnej – religia postrzegana jest jako fundament ładu moralnego, rodzina jako podstawowa komórka społeczna, a własność jako gwarancja wolności i niezależności jednostki,
  • wiara w niedoskonałość natury ludzkiej – konserwatyści uważają, że człowiek jest istotą omylną i skłonną do zła, dlatego potrzebuje silnego autorytetu oraz jasno określonych norm i zasad postępowania.

Konserwatyzm nie jest ideologią jednolitą – w różnych krajach i epokach historycznych przybierał odmienne formy, dostosowane do lokalnych uwarunkowań. Niemniej jednak, większość nurtów konserwatywnych podziela przekonanie o kluczowej roli tradycji, religii, rodziny i hierarchii w życiu społecznym oraz sceptycyzm wobec projektów radykalnej przebudowy świata w oparciu o abstrakcyjne idee.

Jak powstał konserwatyzm?

Narodziny konserwatyzmu jako spójnej doktryny politycznej wiążą się z reakcją na idee oświecenia i wydarzenia rewolucji francuskiej. Pod koniec XVIII wieku wielu myślicieli zaczęło wyrażać zaniepokojenie gwałtownymi przemianami społecznymi i politycznymi, jakie niosła ze sobą rewolucja. Obawiali się, że odrzucenie tradycyjnych wartości i instytucji doprowadzi do chaosu i anarchii.

Za twórcę intelektualnych podstaw konserwatyzmu uważa się Edmunda Burke’a, irlandzkiego filozofa i polityka. W swoim słynnym dziele „Rozważania o rewolucji we Francji” z 1790 r. poddał on druzgocącej krytyce idee rewolucyjne, przeciwstawiając im wizję organicznego, stopniowego rozwoju społeczeństw, opartego na mądrości przodków i sprawdzonych instytucjach.

Burke argumentował, że gwałtowne zerwanie z przeszłością jest niebezpieczne i nierozsądne. Uważał, że prawa i wolności obywatelskie nie biorą się znikąd, lecz są owocem wielowiekowego procesu historycznego. Ostrzegał, że próba zbudowania nowego ładu społecznego na gruzach starego porządku, w oparciu o abstrakcyjne teorie filozoficzne, może przynieść opłakane skutki.

Myśl Burke’a wywarła ogromny wpływ na rozwój konserwatyzmu w XIX wieku. Jej echa odnaleźć można w pismach takich autorów jak Louis de Bonald, Joseph de Maistre czy François-René de Chateaubriand. We Francji idee konserwatywne znalazły wyraz w ruchu rojalistycznym, dążącym do restauracji monarchii Burbonów. W Anglii konserwatyzm stał się oficjalną doktryną partii torysów, na czele której stali m.in. Robert Peel i Benjamin Disraeli.

Główni przedstawiciele konserwatyzmu

Do grona najwybitniejszych myślicieli konserwatywnych zalicza się m.in.:

  • Edmunda Burke’a (1729-1797) – irlandzkiego filozofa i polityka, autora „Rozważań o rewolucji we Francji”, uważanego za ojca konserwatyzmu,
  • Josepha de Maistre’a (1753-1821) – sabaudzkiego dyplomatę i filozofa, bezkompromisowego krytyka rewolucji francuskiej i obrońcę monarchii absolutnej,
  • Louisa de Bonalda (1754-1840) – francuskiego polityka i publicystę, zwolennika legitymizmu i ultramontanizmu,
  • Benjamina Disraelego (1804-1881) – brytyjskiego polityka, dwukrotnego premiera Wielkiej Brytanii, architekta „Jednego Narodu” łączącego tradycję i postęp,
  • Russella Kirka (1918-1994) – amerykańskiego teoretyka polityki, autora dzieła „The Conservative Mind”, uznawanego za „biblię” powojennego konserwatyzmu w USA.

Wybitni konserwatyści działali także w XX wieku. Należą do nich m.in. Winston Churchill, Ronald Reagan, Margaret Thatcher czy Roger Scruton, brytyjski filozof znanyz obrony tradycyjnych wartości w dobie postmodernizmu.

Konserwatyzm w Polsce

Idee konserwatywne znalazły podatny grunt również na ziemiach polskich. W XIX wieku głównym ośrodkiem myśli konserwatywnej był Kraków, gdzie działali tzw. stańczycy – grupa skupiona wokół czasopisma „Przegląd Polski” i Hotelu Saskiego. Do najważniejszych przedstawicieli tego środowiska zaliczali się Józef Szujski, Stanisław Tarnowski i Michał Bobrzyński.

Warto przeczytać: Narodowy konserwatyzm – definicja, historia i charakterystyka

Stańczycy postulowali lojalizm wobec monarchii habsburskiej, pracę organiczną i pielęgnowanie narodowej tradycji. Sceptycznie odnosili się do idei powstańczych i rewolucyjnych metod walki o niepodległość. W polityce wewnętrznej opowiadali się za silną władzą i przeciwstawiali się demokratyzacji życia publicznego.

Obok Krakowa, ważnymi ośrodkami polskiego konserwatyzmu były także Wielkopolska (gdzie działali m.in. Józef Kościelski i Władysław Niegolewski), Królestwo Polskie (skupione wokół pisma „Słowo” środowisko tzw. ugodowców) oraz Galicja Wschodnia (gdzie aktywna była grupa tzw. podolaków, związana z czasopismem „Rola”).

W okresie międzywojennym tradycję konserwatywną kontynuowały takie ugrupowania jak Stronnictwo Prawicy Narodowej czy Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe. Po II wojnie światowej, w warunkach rządów komunistycznych, konserwatyzm został zepchnięty na margines życia politycznego. Jego odrodzenie nastąpiło dopiero po 1989 r., czego wyrazem było powstanie takich partii jak Partia Konserwatywna Aleksandra Halla czy Koalicja Konserwatywna skupiona wokół Kazimierza Michała Ujazdowskiego.

Podobne wpisy