Roman Dmowski to jedna z kluczowych postaci w historii Polski, która odegrała znaczącą rolę w odzyskaniu przez kraj niepodległości po 123 latach zaborów. Jako współzałożyciel i główny ideolog Narodowej Demokracji, Dmowski był nie tylko wybitnym politykiem, ale także myślicielem, który sformułował podstawy polskiego nacjonalizmu. Jego działalność i poglądy miały ogromny wpływ na kształtowanie się polskiej tożsamości narodowej oraz na walkę o niepodległość Polski.
Wczesne lata i początki działalności politycznej
Roman Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864 roku w Kamionku pod Warszawą, w rodzinie zubożałej szlachty herbu Pobóg. Jego ojciec, Walenty Dmowski, był właścicielem niewielkiej firmy brukarskiej. Młody Roman uczęszczał do III Gimnazjum w Warszawie, gdzie założył tajną organizację uczniowską „Strażnica”, mającą na celu walkę z rusyfikacją.
W latach 1886-1890 Dmowski studiował na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W tym czasie wstąpił do tajnej organizacji „Zet” (Związek Młodzieży Polskiej), a w 1889 roku został przyjęty do Ligi Polskiej. Po ukończeniu studiów kontynuował naukę w Paryżu, a po powrocie do kraju w 1892 roku stanął na czele przekształconej z Ligi Polskiej Ligi Narodowej.
Celem Ligi Narodowej, działającej we wszystkich trzech zaborach, było ukształtowanie nowoczesnego narodu polskiego, zdolnego w przyszłości do odbudowy własnego państwa. Dmowski redagował także czasopismo „Przegląd Wszechpolski” i był współtwórcą Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego.
Narodowy konserwatyzm – definicja, historia i charakterystyka
Myśl polityczna Romana Dmowskiego
Fundamentem myśli politycznej Romana Dmowskiego był nacjonalizm. W wydanej w 1903 roku książce „Myśli nowoczesnego Polaka” Dmowski przedstawił podstawy swojej ideologii, opartej na pozytywistycznym realizmie i nadrzędności interesu narodowego. Według niego, naród był najwyższą wartością, a jednostka powinna podporządkować swoje interesy dobru ogółu.
Dmowski uważał, że największym zagrożeniem dla Polski są Niemcy, co wyraził w wydanej w 1908 roku pracy „Niemcy, Rosja i kwestia polska”. Twierdził, że sprawę polską należy powiązać z sojuszem brytyjsko-francusko-rosyjskim (Ententą) przeciwko Niemcom. Krytycznie odnosił się do mniejszości żydowskiej, uznając ją za żywioł niepewny i sprzyjający interesom niemieckim.
Poglądy Dmowskiego na kwestię żydowską, choć niewątpliwie nacechowane antysemityzmem, nie miały charakteru rasistowskiego. Dmowski postrzegał Żydów jako zagrożenie dla polskich interesów narodowych ze względu na ich silną pozycję ekonomiczną i domniemane sympatie proniemieckie, a nie z powodu przekonań o wyższości jednej rasy nad drugą.
Działalność w czasie I wojny światowej
Po wybuchu I wojny światowej Roman Dmowski stanął na czele utworzonego w Warszawie prorosyjskiego Komitetu Narodowego Polskiego. Po zajęciu miasta przez Niemców w 1915 roku wyjechał na Zachód, gdzie zabiegał o poparcie dla sprawy polskiej. Jego działalność zyskała uznanie we Francji i Wielkiej Brytanii, czego wyrazem było przyznanie mu w 1916 roku doktoratu honoris causa Uniwersytetu w Cambridge.
W 1917 roku Dmowski objął kierownictwo Komitetu Narodowego Polski w Paryżu, który po rewolucji bolszewickiej w Rosji został uznany przez państwa Ententy za oficjalną reprezentację Polski. Choć początkowo obawiał się, że przejęcie władzy przez Józefa Piłsudskiego w listopadzie 1918 roku doprowadzi do rewolucji socjalistycznej, ostatecznie uznał go za Naczelnika Państwa, przyczyniając się do utworzenia centralnego rządu w Warszawie.
Rola Romana Dmowskiego w kształtowaniu granic II Rzeczypospolitej
Podczas konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku Roman Dmowski, jako szef polskiej delegacji, wygłosił słynne pięciogodzinne przemówienie, w którym uzasadniał polskie postulaty terytorialne. Wraz z premierem Ignacym Paderewskim, 28 czerwca 1919 roku, podpisał w imieniu Polski traktat wersalski.
W przeciwieństwie do federacyjnej koncepcji Józefa Piłsudskiego, Dmowski opowiadał się za inkorporacją ziem wschodnich, zamieszkanych w większości przez ludność polską. Jego wizja wschodniej granicy Polski w dużej mierze pokrywała się z ustaleniami traktatu ryskiego z 1921 roku.
Działalność w II Rzeczypospolitej
W odrodzonej Polsce Roman Dmowski pozostał liderem obozu narodowego. Był przywódcą Związku Ludowo-Narodowego (później Stronnictwa Narodowego) oraz tajnej organizacji Obóz Wielkiej Polski. W latach 1919-1922 zasiadał w Sejmie Ustawodawczym, a pod koniec 1923 roku przez półtora miesiąca pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa. Było to jedyne stanowisko rządowe, jakie zajmował w II Rzeczypospolitej.
Dmowski krytycznie odnosił się do polityki Józefa Piłsudskiego i rządów sanacyjnych po przewrocie majowym w 1926 roku. Opowiadał się za budową silnego państwa narodowego, opartego na wartościach katolickich i solidaryzmie społecznym. Choć sam nie był praktykującym katolikiem, dostrzegał fundamentalną rolę Kościoła w kształtowaniu polskiej tożsamości narodowej.
Roman Dmowski zmarł 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie koło Łomży. Jego pogrzeb na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie zgromadził około 100 tysięcy osób, stając się manifestacją patriotyzmu i jedności narodowej w obliczu nadciągającej wojny.
Dziedzictwo Romana Dmowskiego
Roman Dmowski był jednym z najwybitniejszych polskich polityków i myślicieli przełomu XIX i XX wieku. Jego działalność i poglądy wywarły ogromny wpływ na kształtowanie się polskiej tożsamości narodowej oraz walkę o niepodległość Polski. Jako współtwórca Narodowej Demokracji i główny ideolog polskiego nacjonalizmu, Dmowski sformułował program odbudowy silnego państwa polskiego, opartego na zasadach solidaryzmu narodowego i tradycji katolickiej.
Choć niektóre aspekty jego myśli politycznej, zwłaszcza stosunek do mniejszości żydowskiej, budzą dziś kontrowersje, nie można zaprzeczyć, że Roman Dmowski był jednym z ojców polskiej niepodległości. Jego wkład w odzyskanie przez Polskę suwerenności po 123 latach zaborów jest niekwestionowany, a spuścizna ideowa pozostaje ważnym punktem odniesienia dla współczesnej polskiej myśli politycznej.
